De goede vreemdeling

Ten tweede heeft het gebruik van de ‘witte kaart’ geregeld een contraproductief effect. Uit de gevallen Gümüs, Pasic en nu Manuel blijkt dat de minister zich voor een principieel blok voelt gezet. Hij wil niet zomaar een uitzondering maken en die tot regel verheffen. Dus om de regel te handhaven kan hij niet afwijken en geen uitzondering maken. Een cirkel, waaruit ontsnappen alleen mogelijk is door óf de regels aan te passen óf achter gesloten deuren, buiten het zicht van de publiciteit, een oplossing te vinden. Zo stelt staatssecretaris Schmitz in het debat over de mogelijke uitzondering voor de familie Gümüs dat het de Kamer natuurlijk vrij staat om de regel te veranderen, maar dat er voor een uitzondering slechts beperkte speelruimte is. Verdonk speelt het in de zaak- Pasic erg hard en stelt dat er geen enkele mogelijkheid tot afwijking is omdat de scholiere fraude heeft gepleegd en ‘klinkklare onzin’ verkoopt. Haar ferme imago is Verdonk blijkbaar veel waard, publiekelijk spreekt ze duidelijke en restrictieve taal. Des te opvallender is het dat zij van alle bewindspersonen in dit millennium het meest gebruikmaakte van haar discretionaire bevoegdheid. Achter de façade strijkt Verdonk over het hart dat ze publiekelijk niet wil tonen. En ook minister Leers wil niet van de restrictieve beeldvorming af. Hoewel hij in de zaak-Sahar een uitzondering maakt en het beleid zo verandert dat zij gered is, en met haar nog een erg kleine groep anderen, houdt hij zijn poot in de zaak- Mauro (tot dusver) stijf.

Maar wat er níet gebeurt is interessanter. Voor de goede vreemdeling wordt gevraagd om een individuele uitzondering (de veelbesproken discretionaire bevoegdheid) of een algemenere uitzondering (Pardon), maar zelden om een herbezinning op het beleid als zodanig. Terwijl dat logischer zou zijn: een oplossing voor de illegalen in de jaren negentig, de verwesterde (Afghaanse) vrouwen in casu Sahar en nu, heel misschien, de alleenstaande minderjarige vreemdelingen. Nee, mensen maken zich druk om het als vreselijk droevig gepresenteerde individuele geval en kunnen daarna met een gerust hart verder dommelen.

Door het gebruik van deze clichébeelden in het vreemdelingenrecht ontstaat dus iets vreemds: de uitzondering bevestigt de regel. Bekrachtigt hem juist. Of nu wordt verzocht om in het geval van Mauro een uitzondering te maken omdat zijn uitzetting ‘van onevenredige hardheid’ zou getuigen, wordt gesuggereerd om hem een studievisum te verlenen, of wordt gevraagd hem niet uit te zetten als hij zijn studie niet zou halen: al deze uitzonderingen stellen het individuele geval ter discussie, maar niet de algemene regels.

Want wat heeft er nu precies voor gezorgd dat Mauro in deze situatie is terechtgekomen? De zaak-Mauro draait om de mislukte adoptie, omdat de adoptiebescheiden van de biologische moeder niet als authentiek werden gekenmerkt. Maar de kwestie draait ook om de vraag of zijn door mensenrechten beschermde recht op familieleven met zijn pleegouders is geschonden. Waarom wordt de zaak-Mauro niet aangegrepen om het algemene Nederlandse beleid inzake gezinshereniging aan de kaak te stellen, de complexiteiten rondom (illegale) adoptie van kinderen uit te diepen of het beleid inzake alleenstaande minderjarige asielzoekers fundamenteel te herzien? Dat zou beter zijn dan de argumenten nu: hij moet terug terwijl hij zich hier thuisvoelt, maar hij heeft daar geen toekomst. Dat is geen zinnig criterium om een vreemdelingenbeleid op te baseren. Het geldt immers voor praktisch iedere asielzoeker.

De politieke en maatschappelijke opwinding over Mauro is zo een schertsvertoning. Het heeft voor de betrokkene vaak een contraproductief effect, leidt tot schijnoplossingen en biedt geen soelaas voor minder mediagenieke vreemdelingen. Belangrijker is echter dat door het opvoeren van dit theaterstuk de publieke woede over de uitwerking van een beleid op een individueel geval kan worden gelucht. Vervolgens kan snel weer kan worden overgegaan tot de orde van de dag. Maar er is in het vreemdelingenrecht na jaren van steeds stringenter beleid wel degelijk iets mis. Regels moeten hoe dan ook een restrictief effect hebben, waardoor er steeds minder ruimte is voor een inhoudelijke beoordeling van de individuele casus. En dit terwijl zo’n individuele beoordeling het kloppend hart is van een rechtssysteem.
Het is heel goed denkbaar dat een geval als Mauro terecht wordt uitgezet. Er speelt bijvoorbeeld de spanning van het gevaar van illegale adoptie, mensenhandel bij jonge asielzoekers maar toch ook misbruik van procedure. Maar voor een werkelijk inhoudelijke individuele beoordeling is steeds minder ruimte, blijkt onder meer uit gesprekken met advocaten in de onlangs verschenen bundel Pioniers in het vreemdelingenrecht. De geloofwaardigheidstoets, nieuwe feiten en omstandigheden, restrictieve gezinshereniging, maar ook in algemenere zin het beleid om steeds vaker het Europees recht (EVRM en EU) niet te volgen en te wachten tot een Europees Hof het schip keert. Dit drijft zowel de advocaten als vreemdelingen in toenemende mate tot wanhoop.

Terwijl er in het publieke debat louter naar het individu wordt gekeken, laat het systeem dat deze schrijnende vreemdeling produceert het individu juist buiten beschouwing. ‘Is het nu schrijnend of niet schrijnend, ik kan er geen touw meer aan vastknopen!’ riep Tofik Dibi tijdens het debat over Mauro. Ja, als een vreemdelingenbeleid alleen nog maar draait om de vraag of een in de publiciteit bovendrijvende zaak schrijnend is of niet, dan is er inderdaad geen touw meer aan vast te knopen.