15 juli 2020 by Martijn Stronks

Asielzoekers zo lang mogelijk laten wachten is al jaren beleid

NRC Recht en Onrecht – tekst op website NRC
Bij de IND is het onvermogen tijdig te beslissen doelbewust beleid. Universitair docent Martijn Stronks, in de Verblijfscolumn over de afgeschafte dwangsom.

Asielzoekers hebben niet langer de mogelijkheid om de IND met een dwangsom te dwingen in actie te komen in hun asielprocedure. Op 7 juli stemde de Eerste Kamer in met de Tijdelijke wet opschorting dwangsommen IND, nadat de Tweede Kamer dat op 30 juni al deed. De achterstanden bij de IND zijn zo groot dat er nu wekelijks 1 miljoen euro aan dwangsommen werd uitbetaald. Met deze wet is dat nu tijdelijk onmogelijk, in ieder geval tot de achterstanden zijn ingehaald. Als het aan het kabinet ligt, wordt de tijdelijke regeling definitief. 

Handig
1 miljoen euro per week, dat is veel geld. Toch is het allereerst interessant om te zien wat voor rol dit bedrag speelt in berichtgeving, zowel in de Kamerstukken als in enkele nieuwsberichten over het voorstel. Telkens werd daarin gerept over dit bedrag, 1 miljoen per week. Maar voor zover ik weet worden begrotingen en kostenposten niet per week opgesteld, dus hier wordt handig een punt gemaakt met behulp van de tijd. Want 1 miljoen euro per week, dat is veel, wat de context ook is. 

Laten we dit ‘temporele framing’ noemen: inzoomen op een korte tijdseenheid om zo uit het zicht te houden wat er al veel langer gaande is. Een techniek die in het migratiedebat veel wordt toegepast. Wie wat uitzoomt in dit dossier, ziet dat er al jaren sprake is van beleid dat erop is gericht om asielzoekers lang te laten wachten in hun procedure. Wachten wordt gebruikt als een bestuurstechniek om asielzoekers te ontmoedigen asiel aan te vragen in Nederland. En wat denkt u dat het belangrijkste middel is voor asielzoekers om zich tegen dit beleid te verzetten? Inderdaad, de dwangsom. 

Effectief
De Wet dwangsom trad in 2009 in werking om burgers een effectief rechtsmiddel te geven tegen te trage besluitvorming. En deze dwangsom kwam juist in het vreemdelingenrecht nogal goed van pas, zo stelden de opstellers destijds. Sinds de jaren negentig bestond er bij de IND namelijk een structureel onvermogen om tijdig te beslissen. 

Vanaf 2015 werd dit onvermogen doelbewust beleid. Sinds het hoge aantal asielaanvragen in 2015 versnelde, prioriteerde de IND kansarme zaken, met als gevolg dat juist de kansrijke en complexe zaken werden vertraagd. Hiervoor waren volgens toenmalig staatssecretaris Klaas Dijkhoff (VVD) twee redenen. Ten eerste zou er zo snel ruimte ontstaan in de asielprocedure en de opvang voor de kansrijke zaken. Ten tweede zou door ‘signaalwerking’ de gevreesde ‘aanzuigende werking’ worden tegengegaan. Van het eerste doel kwam niet veel terecht, met name doordat het niet lukte de asielzoekers snel uit te zetten. En het tweede doel is onmeetbaar. Toch bleef het beleid in stand. Pas op 18 november 2019 gaf de staatsecretaris aan prioriteit te gaan geven aan kansrijke asielzaken. 

Doelbewust
Op dat moment waren de wachttijden echter al weer erg toegenomen. Dit terwijl het aantal aanvragen in 2019 inmiddels sterk was gedaald. De belangrijkste reden hiervoor was het gebrek aan gekwalificeerd personeel bij de IND. Ook dat was geen toeval, of overmacht, maar gevolg van doelbewust beleid. Toen eind 2016 de aantallen asielzoekers terugliepen, ontsloeg de IND driehonderd ambtenaren. En omdat personeel langdurig moet worden ingewerkt voordat het echt kan helpen om achterstanden in te lopen, loopt de IND nu al jaren achter de feiten aan. Of, zoals de Raad van State het puntig zegt in zijn advies bij het wetsvoorstel voor de afschaffing van de dwangsom: „De IND kampt met grote achterstanden. Deze zijn het gevolg van bezuinigingen op personeel in combinatie met een licht verhoogde asielinstroom en een financieringssystematiek die niet verder reikte dan de korte termijn.”

Moeilijk
Niet verder denken dan de korte termijn, dat is al jaren het beleid. Want het langdurig laten wachten van asielzoekers kost veel geld, aan opvang en procedures, en er gaat veel tijd verloren, tijd uit mensenlevens welteverstaan. En het gaat gepaard met grote gezondheidsklachten, en moeilijkheden om het leven weer op te pakken, ook voor diegenen die uiteindelijk zijn toegelaten. En de mensen die niet worden toegelaten zijn na hun procedure zo lang in Nederland dat ze vaak moeilijk uitzetbaar blijken, zoals ook de commissie-Van Zwol in juni concludeerde.

Maar ja, de Franse socioloog Pierre Bourdieu schreef eens dat diegene almachtig is die nooit hoeft te wachten, maar altijd anderen laat wachten. Nu de dwangsom in asielzaken van tafel is, kan Nederland doorgaan met deze vorm van temporele machtsuitoefening. De overheid is geduldig, het is de asielzoeker die de tijd kwijtraakt.