28 november 2019 by Martijn Stronks

Advocaten zijn juist nodig voor een efficiënte asielprocedure

NRC Recht en Onrecht – tekst op website NRC
Het kabinet heeft geen enkel deugdelijk argument om rechtshulp voor asielzoekers bij het begin van de procedure te schrappen. Universitair docent Martijn Stronks in de Verblijfscolumn.

Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Ankie Broekers-Knol verdedigde vorige week tijdens de begrotingsbehandeling het kabinetsvoornemen om te bezuinigen op de rechtsbijstand. Dit komt er kortweg op neer dat de asielzoeker pas een advocaat krijgt toegewezen nadat de IND zich heeft voorgenomen de asielaanvraag af te wijzen. Marcelle Reneman legt op Verblijfblog.nl precies uit wat dit betekent voor de rechtsbijstand in de asielprocedure, in 2017 schreef ik al eens over het voornemen. Vandaag wordt er in de Kamer gestemd over een motie om deze bezuinigingen tegen te houden. 

Extra werk
Veel organisaties brachten kritiek uit op het voornemen tot beperking van de rechtsbijstand. Een belangrijk argument is dat de advocaat noodzakelijk is voor een zorgvuldige en snelle asielprocedure. De advocaat bereidt de asielzoeker voor, hij bouwt een vertrouwensband op met de asielzoeker, controleert en corrigeert de gehoren en hij kan vroegtijdig signaleren dat het niet goed gaat met de asielzoeker. Dit alles draagt niet alleen bij aan een zorgvuldige procedure, maar maakt ook dat vertragingen en extra werk door de IND kan worden voorkomen. De staatssecretaris meent echter dat de IND deze taken zonder problemen kan overnemen van de advocaat.

Ongerust
De commissie-Van Zwol, een door de staatssecretaris ingestelde onafhankelijke commissie, is dit niet met de staatsecretaris eens. De Commissie adviseert om niet op de rechtsbijstand te bezuinigen en concludeert dat de huidige procedure snel en zorgvuldig is. Uit haar rapport blijkt dat niet alleen advocaten en Vluchtelingenwerk zich zorgen maken over de voorgenomen beperking van de rechtsbijstand, maar dat ook rechters ongerust zijn. „Zij schatten in dat met het weghalen van de advocatuur aan de voorkant van de procedure de kwaliteit van de beslissingen van de IND op asielverzoeken achteruit zal gaan. Dit zal volgens hen tot gevolg hebben dat de rechter in de beroepsfase meer informatie moet opvragen, wat kan leiden tot langere doorlooptijden van beroepsprocedures en/of meer gegronde beroepen”. De commissie adviseert de staatssecretaris dan ook „uiterst terughoudend” te zijn met het wijzigen van de asielprocedure. 

Stabiliteit
De advocaat is belangrijk, de huidige procedure is snel en zorgvuldig en de bezuiniging kan leiden tot de problemen bij de IND en rechters. De commissie vraagt de staatssecretaris deze druk op de procedure te voorkomen „door zorgvuldig te wegen of wijzigingen bewijsbaar tot beter resultaat leiden. Als dat zo is, let dan scherp op of de voordelen echt opwegen tegen de nadelen. De uitvoerende diensten zijn zeer gebaat bij stabiliteit, willen zij achterstanden respectievelijk wachttijden kunnen wegwerken en in de toekomst voorkomen”. Dat de uitvoerende diensten gebaat zijn bij stabiliteit mag sinds afgelopen week overigens gerust een understatement worden genoemd. De IND blijkt te kampen met grote achterstanden in de procedure van met name kansrijke asielzaken, onder meer omdat het jarenlang voorrang gaf aan kansloze zaken en veel te veel personeel ontsloeg. Dit leidt niet alleen tot lange wachttijden, maar ook tot een financiële stropvanwege de hogere opvangkosten en de te betalen dwangsommen. 

Alle hoeken
Toch persisteert de staatssecretaris in haar standpunt, ondanks kritiek van vrijwel alle kanten. Vrijwel alle kanten? Nee, de kritiek blijkt uit werkelijk alle hoeken te komen: Zelfs de eigen IND vindt het een slecht idee. Onder druk van een motie verstrekte de staatssecretaris vorige week twee interne rapporten van de IND en de Raad voor de Rechtspraak over de gevolgen van de bezuinigingen op de rechtsbijstand. De bevindingen zijn duidelijk: naar verwachting zal het leiden tot meer werk bij de IND, meer werk bij de rechtbanken, zorgen over de zorgvuldigheid van de procedure, langere doorlooptijden en hogere kosten. 

Bewijsbaar resultaat
En toch lijkt het de staatssecretaris nog altijd een goed idee om de bezuinigingen door te voeren.

NRC kopte vorige week in het verslag over het debat De eigengereide Ankie Broekers-Knol doet het graag op haar eigen manier. Tsja, dat is wel erg eufemistisch. Om de kosten te drukken neemt ze een maatregel die meer geld gaat kosten. Ze belooft dat dit niet ten koste gaat van de kwaliteit en de snelheid, terwijl alles erop wijst dat dit wel het geval is. En terwijl ze vorige week benadrukte om er alles aan te doen om de problemen bij de IND zo snel mogelijk het hoofd te bieden, neemt ze nu een maatregel die deze problemen verder vergroot.

Dit beleid is moeilijk te rijmen met het verzoek van de commissie-Van Zwol om alleen iets te doen dat tot bewijsbaar resultaat leidt. Het voornemen van de staatssecretaris is naar mijn idee niet eigengereid, maar simpelweg politiek die zich niets gelegen laat liggen aan feiten en argumenten.