In het regeerakkoord staat dat het stelstel van rechtsbijstand zal worden herzien. Ook is de nieuwe regering van plan om pas later in de asielprocedure gesubsidieerde bijstand door een advocaat toe te staan. Daarop kwam al heel wat kritiek, en dat zal wel opnieuw het geval zijn als blijkt dat de beoogde algehele ‘herziening’, een eufemisme is voor het uitkleden van de rechtsbijstand. Ik vind het hoe dan ook moeilijk om in de plannen niet een recente verspreking van Fred Teeven te horen doorklinken.
Weet u nog?
Het was vlak voor het zomerreces, ons huidige kabinet was nog druk aan het formeren, toen er een publiciteitsstormpje ontstond rondom oud-staatssecretaris Fred Teeven. Misschien herinnert u het zich nog, aanleiding waren wat van zijn boude uitspraken in een interview met de Groene Amsterdammer. Hij vertelde over de redenen om in 2013 te bezuinigen op de rechtsbijstand. Toen was gebleken dat het moeilijk was om het strafrecht nóg strenger te maken, had hij zich maar toegelegd op de bezuiniging op de advocatuur, zo legde hij uit. ‘Het is een andere manier om hetzelfde effect te bereiken. Als je aan een advocaat niet al te veel tijd geeft om aan een verdachte te besteden, dan wordt het ook niet zo veel, die verdediging’. Dat leverde Teeven nogal wat kritiek op, ook van zijn partijgenoot Stef Blok, die de uitlating ‘schokkend en schadelijk voor het vertrouwen in de regering’ noemde. Zo schokkend waren die uitspraken nu ook weer niet schreef ik al eens eerder op deze plaats, maar het roept wel de vraag op of die nieuwe plannen niet eigenlijk naadloos passen bij de visie van Teeven?
Gevolgen asielzoeker
Mijn collega Marcelle Reneman zette op Verblijfblog al helder uiteen wat de gevolgen zijn voor de asielprocedure. Een asielprocedure duurt in het overgrote deel van de gevallen niet meer dan acht dagen. Deze dagen zijn ingedeeld volgens een vast schema, waarin de asielzoeker tweemaal wordt gehoord, voordat de Immigratie en Naturalisatiedienst een beslissing neemt. In het nieuwe plan krijgt de asielzoeker pas een advocaat op het moment dat de IND de beslissing al in grote lijnen heeft genomen (‘het voornemen’). Daar kan de asielzoeker dan met behulp van de advocaat nog binnen één dag op reageren.
In de praktijk betekent dit dat de asielzoeker volstrekt onvoorbereid en dus zonder kennis van de asielprocedure, gehoord zal worden door de IND. Probleem is bovendien dat de advocaat één dag heeft om zich het dossier eigen te maken, een gedegen reactie op te stellen, en in dezelfde tijd ook nog eens een vertrouwensband op te bouwen met de asielzoeker. Wie bedenkt dat het hier gaat om het bespreken van traumatische gebeurtenissen als marteling, verkrachting en vervolging, of om persoonlijke vragen over seksuele geaardheid of religieuze bekering, begrijpt dat dit niet eenvoudig zal zijn. De kans is dan ook groot dat dit nieuwe beleid zal leiden tot gebrekkige procedures en bovenal meer afwijzingen van asielaanvragen.
Een Teeventje dus?
Het past zo bezien wel mooi bij de visie van Teeven. Als je aan een asieladvocaat niet al te veel tijd geeft om aan een asielzoeker te besteden, dan wordt het ook niet zoveel die verdediging. Het is nog niet zo makkelijk om te bedenken wat anders het idee achter de bezuinigingen kan zijn. Nederland heeft op dit moment een vrij goed functionerende en snelle asielprocedure. Deze procedure staat of valt bij het zorgvuldig horen van de asielzoeker. Als daar veel fouten worden gemaakt, leidt dit tot veel vervolgprocedures. En niet tot minder werk voor de IND, die zaken immers opnieuw moet bekijken als klachten in beroep gegrond worden verklaard. Een efficiënte maatregel is het dus niet, en veel geld zal het evenmin opleveren.
Bedenk daarbij dat de kwaliteit van de rechtsbijstand nu al onder druk staat, omdat rechtsbijstandsadvocaten te weinig betaald krijgen, zoals de Commissie Van der Meer afgelopen week concludeerde. Is het dan niet duidelijk dat de plannen bedoeld zijn om de kwaliteit van de verdediging te verlagen? Dan was Teeven gewoon de enige die het hardop durfde te zeggen. Ik ben benieuwd of Grapperhaus net zo open is als een van zijn voorgangers.