15 september 2017 by Martijn Stronks
Ook criminele vreemdelingen kunnen geworteld raken – en wat dan?
NRC Recht en Onrecht – tekst op website NRC
Het is gebruikelijk om na een verkiezing criminele vreemdelingen nog strenger te gaan aanpakken. Behalve hoge kosten levert het alleen weinig op, schrijft jurist en filosoof Martijn Stronks deze week in de Verblijfscolumn.
Binnen twee weken is Rutte III rond, zo kopte NRC van de week. Na elf weken onderhandelen schijnen de coalitiepartijen ook op de ingewikkelde thema’s dicht bij een akkoord te zijn. Ook op het moeizame migratiedossier dus. Nog even en we weten de plannen voor vluchtelingen, gezinsmigranten, illegaal verblijvende vreemdelingen, en vermoedelijk ook de nieuwe voornemens voor criminele migranten. Want de strenge aanpak van deze groep behoort tot een vaste gewoonte van de kabinetten van de afgelopen jaren.
Straf beleid
Deze weliswaar nog jonge Nederlandse traditie is terug te voeren op minister Verdonk die in september 2005 de Kamer op de hoogte stelde van haar plannen om strafrechtelijk veroordeelde vreemdelingen sneller het land uit te zetten. Dat was onderdeel van een kabinetsbeleid van Balkenende III dat het terugdringen van criminaliteit en het bevorderen van veiligheid tot haar speerpunten maakte. Haar ferme plan haalde het weliswaar niet, maar de toon bleek gezet. Het daaropvolgende kabinet voerde onder bewind van minister Hirsch Ballin in 2010 de eerste echt stevige wijziging door, zodat vanaf dat jaar criminele vreemdelingen ernstig te vrezen hebben van het migratierecht. Ook Rutte I voerde onmiddellijk stoer beleid in, terwijl in het regeerakkoord van Rutte II gelijk weer nieuwe flinke voornemens werden geuit. Van die laatste voornemens kwam echter niet veel, voornamelijk omdat het beleid sinds 2012 dermate straf is dat veel aanscherping moeilijk voorstelbaar is.
Zo kan een vreemdeling die dertig jaar rechtmatig in Nederland woont en herhaaldelijk kleine misdrijven pleegt tegenwoordig worden uitgezet als hij in totaal een straf heeft uitgezeten van iets meer dan een jaar. Het contrast met het oude beleid is groot. Voor 2010 was uitzetting na zo’n lang verblijf alleen mogelijk bij ernstige geweldsmisdrijven of drugshandel waarvoor een gevangenisstraf was uitgezeten van minimaal zestig maanden. En na twintig jaar verblijf mocht niemand meer worden uitgezet op deze gronden.
Dat het aantrekkelijk is om criminele vreemdelingen uit te zetten is wel begrijpelijk. De uitzetting van criminele vreemdelingen lijkt immers een effectieve manier om overlast aan te pakken. Zo’n draaideurcrimineel die uit de gevangenis gelijk opnieuw de HEMA inloopt om iets te pikken, of juist de zware crimineel die maar moeizaam strafrechtelijk is aan te pakken – voor deze groep biedt het vreemdelingenrecht een oplossing. Je zet ze gewoon het land uit, zoals we al sinds de Middeleeuwen schurken verbannen uit stad en land. Vreemdelingen zijn immers te gast onder de voorwaarde dat zij zich gedragen. Doen ze dat niet dan verspelen zij hun verblijfsrecht. Net zoals je vermoedelijk een gast je huis uit zou zetten die het meubilair sloopt of het tafelzilver in zijn zak steekt.
Ontvreemden
Toch is de werkelijkheid complexer dan dit eenvoudige en dus politiek aantrekkelijke beeld doet vermoeden. Met name als de vreemdeling al lang in ons land woont, blijkt het nog niet zo eenvoudig om hem uit te zetten. Dat komt omdat als mensen lang op een bepaalde plek wonen, ze steeds meer verweven raken met het leven daar. Ze spreken de taal, stichten gezinnen, werken, en raken anderszins geworteld. Net als een gast na lang verblijf eigenlijk meer een huisgenoot wordt. Bovendien zitten ze in het land van herkomst ook niet echt te wachten op een crimineel sujet met een verouderde band met het land.
Banden met familieleden en ‘worteling’ worden daarom door het recht beschermd. Hoe langer iemand hier blijft, hoe moeilijker het is om hem los te rukken uit zijn omgeving. Het nieuwe beleid levert dan ook vooral veel (geldverslindende) procedures op. Uiteindelijk worden er bijzonder weinig mensen daadwerkelijk uitgezet.
Ik ben benieuwd wat het nieuwe kabinet gaat doen. Ik denk dat het goed zou zijn als we zouden accepteren dat criminele vreemdelingen na verloop van tijd onze criminelen worden. En dat voor de aanpak daarvan het strafrecht is bedoeld. Is dat niet ook een simpel beeld? Het is in ieder geval veel beter uit te voeren. Misschien dat het nieuwe kabinet daarom met de traditie breekt, en juist voornemens is om criminele vreemdelingen na twintig jaar niet meer uit te zetten, al was het maar als kostenbesparing?