12 februari 2020 by Martijn Stronks

Migratierecht zònder illegalen is irreëel en dus onhaalbaar

NRC Recht en Onrecht – tekst op website NRC
Dat migratie, illegaliteit en dus uitzetting volledig beheersbaar zijn is een illusie. Migratiejurist Martijn Stronks stoort zich in de Verblijfscolumn aan de eis die publiek en politiek aan het beleid stellen.

Afgelopen week berichtte Nieuwsuur dat het kabinet zijn eigen plannen voor het terugsturen van uitgeprocedeerde vreemdelingen niet waar maakt. Drukmiddelen die in het regeerakkoord staan om andere landen te bewegen hun onderdanen terug te nemen zijn niet toegepast. Ook is „nog nauwelijks werk gemaakt om greep te krijgen op de grote groep vreemdelingen die jaarlijks de illegaliteit in verdwijnt”. Dat klinkt allemaal tamelijk alarmerend, wat kan hier aan de hand zijn? 

Effect sorteren
Het uitzetbeleid is de kurk waarop migratierecht drijft, wordt wel eens gezegd. En dat klopt ook wel: als mensen die niet zijn toegelaten gewoon kunnen blijven, dan verliest het onderscheid tussen rechtmatig en onrechtmatig verblijf aan betekenis. Maar dat probleem geldt natuurlijk niet alleen in het migratierecht. Wanneer uw aanvraag voor een dakkapel wordt afgewezen, en u deze evengoed zonder problemen kunt plaatsen, dan is er van de functie en betekenis van de aanvraagprocedure voor dakkapellen weinig over. De kracht van de wet hangt goeddeels af van het effect dat deze sorteert in de werkelijkheid. 

Zoiets moet Koos Richelle, de voorzitter van de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken, ook gedacht hebben toen hij reageerde op het bericht van Nieuwsuur: „Als die discrepantie blijft bestaan tussen wat opgeschreven wordt en wat uitgevoerd wordt, dan ondergraaft men zijn eigen draagvlak. We hebben procedures, en als de uitkomst is dat iemand hier niets te zoeken heeft, dan is het logische gevolg dat hij ook vertrekt. En zo niet, en iedereen blijft hier hangen, dan hebben we die procedures ook helemaal niet meer nodig. Dan zetten we de grenzen gewoon open en dan wachten we af wat er gebeurt. Dat kan niet”, aldus Richelle.

Discrepantie
Nee, als een wet geen effect meer heeft, dan wordt deze betekenisloos, daarover zijn we het gauw eens. Maar wanneer heeft een wet geen effect meer? Zo helder als een uitgangspunt lijkt op papier, zo weerbarstig blijkt deze in de juridische praktijk. Zo kan ik in mijn straat eenvoudig een of twee dakkapellen aanwijzen die niet geheel volgens de regels zijn geplaatst, maar waarvan de gemeente toch besloot de strikte regels niet te handhaven. Is daarmee het dakkapellenbeleid van de gemeente Amsterdam betekenisloos geworden? Welnee, bij iedere regel accepteren we dat er een discrepantie bestaat tussen wat opgeschreven en wat daadwerkelijk uitgevoerd wordt. Alleen als het teveel wordt dan wordt de kracht van de regel ondergraven. 

Politiek Den Haag
Dus is het aantal vreemdelingen dat niet vertrekt teveel? Het probleem is dat dit onmogelijk valt te zeggen. Mensen die hier niet mogen zijn, laten zich immers zo min mogelijk zien. Schattingen van het aantal illegale vreemdelingen in Nederland lopen al jaren uiteen, al wordt er de laatste jaren van uitgegaan dat er zeker enkele tienduizenden mensen onrechtmatig in Nederland verblijven. Van vertrek houdt de IND wel cijfers bij, al zijn deze cijfers minder eenduidig dan ze op het eerste gezicht lijken. Zo vertrokken er in het eerste half jaar van 2019 12.730 vreemdelingen. Van deze groep werden 3.170 mensen gedwongen uitgezet, en vertrokken 2.620 mensen aantoonbaar vrijwillig. De overige 6.950 staan daarentegen in de boeken als vertrek ‘zelfstandig zonder toezicht’. Iets meer dan de helft van deze mensen is, met andere woorden, niet aantoonbaar vertrokken. Dat kan van alles betekenen: ze kunnen zijn doorgereisd naar een ander land in Europa, ze kunnen zijn vertrokken naar het land van herkomst of een ander land buiten Europa, maar ze kunnen ook illegaal in Nederland zijn gebleven. Dat weten we niet.

Duidelijk effect
Wat we ondertussen wel weten is dat geen mens voor zijn plezier langdurig illegaal in Nederland verkeert. Sinds we in de jaren negentig de Koppelingswet invoerden is vrijwel ieder onderdeel van het maatschappelijk leven verbonden aan je verblijfsrechten in Nederland. Als je dit niet hebt, kan je niet werken, geen bankrekening of zorgverzekering krijgen, geen huis huren, geen opleiding doen, laat staan een busabonnement nemen. En bij iedere overtreding riskeert hij of zij in vreemdelingendetentie te belanden. Met andere woorden, er zijn weinig regels die zo’n duidelijk effect hebben in de werkelijkheid als die over verblijf.

En wat we ook weten is dat politici zich al jaren steeds meer ergeren aan de aanwezigheid van illegalen in Nederland. Iedere keer worden er weer nieuwe maatregelen voorgesteld om ‘werk te maken van de grote groep vreemdelingen die jaarlijks in de illegaliteit verdwijnt’. Alles om het draagvlak voor het migratiebeleid maar niet te verliezen. 

Open grenzen frame
Het omgekeerde is echter waar, denk ik: dit beleid en in het kielzog deze berichtgeving, is funest voor het draagvlak van migratiebeleid. Door telkens te doen alsof een migratiebeleid zonder illegaliteit mogelijk is, of zelfs nastrevenswaardig, kan de gedachte eenvoudig postvatten dat het migratiebeleid niet werkt. Iedere keer dat een voorgestelde maatregel niet leidt tot een drastische afname van het aantal illegale vreemdelingen, draagt dit bij aan het frame dat onze grenzen open staan en dat ons beleid niet werkt. En dan moeten politici de volgende keer nog harder roepen dat er nieuwe maatregelen nodig zijn. En dan kan Nieuwsuur weer ‘koppen’ dat het kabinet haar eigen plannen niet waar maakt, de voorzitter van de adviescommissie benadrukken dat dit heel erg is, en dan denkt u wellicht: dat migratierecht heeft toch ook steeds minder betekenis.