18 oktober 2019 by Martijn Stronks

Chanteren met asiel, Den Haag doet wat het Ankara verwijt

NRC Recht en Onrecht – tekst op website NRC
De zorg van het kabinet over een nieuwe stroom Syrische vluchtelingen dankzij Erdogan is nogal opportunistisch. Martijn Stronks, in een nieuwe Verblijfscolumn.

Volgens minister Blok is het heel fout dat Turkije Europa chanteert met vluchtelingen. Erdogan heeft gedreigd de miljoenen vluchtelingen in het land naar Europa te laten vertrekken, als de Europese lidstaten hun kritiek op de Turkse invasie van Syrië niet inslikken. ‘Het gaat om het leed van miljoenen mensen die huis en haard hebben moeten ontvluchten voor het geweld in Syrië’, zo stelt Blok. Wie even denkt aan de Nederlandse houding ten aanzien van vluchtelingen in het zuiden van Europa, weet dat Blok’s plotselinge zorg om het leed van deze mensen op zijn zachtst gezegd nogal opportunistisch is. 

Disproportioneel

Laten we eerst eens even het Europese beleid van de afgelopen jaren bekijken. De grondslag van het asielbeleid in Europa is al jaar en dag dat asielzoekers in het land van aankomst dat moeten aanvragen. Dat de EU op zeer effectieve wijze heeft gezorgd dat het vrijwel onmogelijk is om als asielzoeker via het vliegtuig Europa te bereiken, en dus vrijwel alle asielzoekers aankomen in landen als Italië, Griekenland en Malta doet daar niets aan af. Dat is pech voor de zuidelijke landen, die dan ook al jaren kampen met de gevolgen van dit Europees beleid.
Een land als Nederland spint daar al jaren garen bij. De Noord- en Oost Europese lidstaten deden immers maar weinig om te komen tot een solidaire verdeling van de asielzoekers over de Europa om zo de druk op de zuidelijke lidstaten te verlichten. Hongarije, Tsjechië en Polen weigeren überhaupt om asielzoekers te herplaatsen. 

Landen als Griekenland, Malta en Italië dragen zo de last van het Europese asielbeleid. Italië weigerde daarop maar om mensen die uit zee zijn opgepikt aan land te laten, het legde beslag op reddingsboten, stelde strafvervolging in tegen humanitaire organisaties en vissers die mensen naar Europa brengen. Italië schrok er vervolgens ook niet voor terug om de Libische kustwacht uit te rusten, te trainen en te betalen, alles om te zorgen dat de asielzoekers terugkeren naar Libië. Dat ze in Libië een risico lopen op mensenrechtenschendingen lijkt voor geen Europeaan een bezwaar te zijn tegen dit beleid. Als Italië onze Noord-Europese boontjes dopt, dan kijken we maar wat graag een andere kant op.
Ook in de veelbesproken Turkije-deal presteerde de EU het om alles te doen om andere landen aan hun verplichtingen te houden, een oogje dicht te knijpen bij de mogelijke mensenrechtenschendingen, maar zelf slechts mondjesmaat asielzoekers te herplaatsen. Dit alles terwijl de situatie voor asielzoekers in kampen in Italië, Griekenland en Turkije ronduit erbarmelijk is en boten in de Middellandse zee eindeloos ronddobberen omdat ze in geen haven worden opgenomen. Europa heeft zich de afgelopen jaren zo maar erg spaarzaam het leed van al deze mensen aangetrokken, is de pessimistische conclusie.

Doorbraak

Maar een paar weken geleden veranderde er iets in het Europese beleid. Duitsland, Frankrijk, Italië en Malta tekenden op 23 september j.l. in het bijzijn van de Finse President van de Europese Commissie van de EU een gezamenlijke overeenkomst die we met enige optimisme een doorbraak mogen noemen in de EU buitengrenspolitiek. Duitsland en Frankrijk hebben toegezegd om vrijwillig asielzoekers over te nemen die worden gered op zee. 

Blijkens de verklaring gaat het om de ‘humane ontscheping van migranten’ die zijn aangetroffen in de ‘internationale wateren’. Deze migranten moeten snel – uiterlijk binnen vier weken – worden overgeplaatst naar de deelnemende landen. Natuurlijk haasten de landen te benadrukken dat dit niet mag leiden tot meer illegale binnenkomst, dat de bestaande maatregelen ter bestrijding van illegale binnenkomst blijven bestaan en dat het in principe een tijdelijke solidariteitsmaatregel is. En het zijn dus maar twee landen, Duitsland en Frankrijk, die op hun beurt wel andere lidstaten oproepen om mee te doen aan het vrijwillige initiatief. Een optimist zou zeggen: Duitsland en Frankrijk trekken zich eindelijk het leed aan van de mensen die huis en haard hebben moeten ontvluchten en per boot proberen Europa te bereiken om daar asiel aan te vragen. 

En Nederland?

Nederland was er vlot bij om aan te geven niet mee te willen doen aan een tijdelijke maatregel. Nederland betwijfelt of het water Italië en Griekenland daadwerkelijk aan de lippen staat. Maar vooral vreest de staatssecretaris Broekers-Knol van Veiligheid en Justitie dat het hier niet om een structurele oplossing gaat, en ‘Nederland hecht aan een structurele oplossing’. Nederland roept, met andere woorden, naar een drenkeling in de gracht dat zolang er geen structureel schoolzwemmen is ingevoerd, het niet meedoet aan tijdelijke oplossingen voor mensen die te water zijn geraakt. Dat dit initiatief van Frankrijk en Duitsland nu juist het begin van een structurelere oplossing kan zijn, waarbij geprobeerd wordt om grenscontrole niet ten koste te laten gaan van ieder mensenrechtelijkbeginsel, dat wil er bij Nederland kennelijk niet in. 

En dan schermt Blok een paar weken later met droge ogen dat het fout is dat Erdogan Europa chanteert met vluchtelingen. Een cynicus zou zeggen: chantage over de rug van vluchtelingen is al jaren een beproefd middel in de buitengrenspolitiek van Europese lidstaten.